Арганізацыя Аб’яднаных Нацый у Беларусі падтрымала працэс Нацыянальных кансультацый у рамках падрыхтоўкі да Саміту. Пад кіраўніцтвам Офіса Пастаяннага каардынатара ААН і Прадстаўніцтва Дзіцячага фонду ААН (ЮНІСЕФ) у Беларусі ў жніўні праведзеныя абмеркаванні ў фокус-групах і нацыянальныя круглыя сталы ў рамках падрыхтоўкі да Саміту ААН. У выніку ўзаемадзеяння з дзецьмі, навучэнцамі, настаўнікамі, бацькамі і дзяржаўнымі служачымі ўзгодненыя наступныя прыярытэты перабудовы адукацыі ў Беларусі: У мэтах стварэння і падтрымкі інклюзіўных, справядлівых, бяспечных і здаровых школ неабходна: гарантаваць належны ўзровень бяспекі адукацыйных устаноў, мадэрнізацыю  наяўнай фізкультурна-спартыўнай базы, супрацьдзейнічаць злачыннасці сярод моладзі, дамагчыся комплекснай рэалізацыі прынцыпу інклюзіі ў адукацыі, які забяспечвае роўны доступ да атрымання адукацыі ўсім, незалежна ад іх індывідуальных здольнасцей і патрэб, пашырыць магчымасці прафесійнай падрыхтоўкі людзей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця, стварыць безбар’ернае асяроддзе і падтрымаць эфектыўную сацыялізацыю моладзі ў цяжкім жыццёвым становішчы. У рамках тэматычнага напрамку дзеянняў, накіраваных на навучанне і забеспячэнне навыкаў для жыцця, працы і ўстойлівага развіцця неабходна: фарміраваць у навучэнцаў кампетэнцыі і навыкі, патрэбныя для вынаходніцкай і прадпрымальніцкай дзейнасці, ствараць інавацыйныя прадукты, распрацоўваць адукацыйныя стандарты новага пакалення з улікам тэндэнцый развіцця эканомікі і грамадства, развіваць інавацыйную інфраструктуру ўніверсітэцкай навукі, павышаць эфектыўнасць навукова-даследчай дзейнасці ў вышэйшых навучальных установах, праводзіць прафарыентацыйную працу праз азнаямленне з новымі прафесіямі, актуальнымі ў кантэксце ўстойлівага развіцця і зялёнай эканомікі, развіваць моладзевую прадпрымальніцкую актыўнасць, у тым ліку падтрымку моладзевых стартапаў і валанцёрскай дзейнасці і актывізаваць выяўленне і падтрымку таленавітых дзяцей і моладзі. Для развіцця сферы лічбавага навучання і трансфармацыі неабходна: прыкласці намаганні для комплекснай інтэграцыі інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій у адукацыйны працэс і дзейнасць устаноў адукацыі ўсіх тыпаў, распрацоўваць прадметныя інтэрактыўныя лабараторыі, актыўна выкарыстоўваць элементы гейміфікацыі ў мэтах інтэнсіфікацыі адукацыйнага працэсу, павышаць лічбавую кампетэнтнасць настаўнікаў і выхавальнікаў, распрацоўваць інавацыйныя адукацыйныя лічбавыя прадукты, абнаўляць камп’ютарную тэхніку ва адукацыйных установах, адкрываць класы інавацыйнага навучання і цэнтры робататэхнікі ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі. Трансфармацыя адукацыі патрабуе таксама рэформаў у сферы выкладання і настаўніцкай прафесіі праз: актуалізацыю лічбавых, псіхолага-педагагічных і сацыяльна-эмацыянальных навыкаў педагогаў, удасканальванне прафесійнай падрыхтоўкі і павышэння кваліфікацыі педагогаў, умацаванне кадравага патэнцыялу вузаў, амаладжэнне і павышэнне кваліфікацыі прафесарска-выкладчыцкага саставу, павышэнне заработнай платы педагогам. У напрамку фінансавання адукацыі былі вызначаныя наступныя прыярытэты: развіццё эканамічнай самастойнасці адукацыйных устаноў, паглыбленне  самастойнасці адукацыйных устаноў, як у пытаннях планавання, так і ў кіраванні бюджэтнымі сродкамі, развіццё інавацыйнага фінансавання і пашырэнне фіскальнай прасторы. Вышэйзгаданыя вынікі Нацыянальных кансультацый абмеркавалі падчас круглага стала “Трансфармацыя адукацыі” 15 жніўня 2022 года ў Мінску. У сустрэчы прынялі ўдзел Міністр адукацыі Рэспублікі Беларусь Андрэй Іванец, Пастаянны каардынатар ААН у Беларусі Іаана Казана-Вішнявецкі, Прадстаўнік Дзіцячага фонду ААН (ЮНІСЕФ) у Беларусі Таня Радачай, прадстаўнікі другіх арганізацый сістэмы ААН, Міністэрства адукацыі, БДПУ імя Максіма Танка, Каардынацыйнага цэнтра “Адукацыя ў інтарэсах устойлівага развіцця”, Інстытута інклюзіўнай адукацыі, а таксама прадстаўнікі грамадскіх арганізацый і ўстаноў адукацыі. Удзельнікі круглага стала абмеркавалі даклад “Нацыянальная сістэма адукацыі: дасягненні, вызавы, перспектывы развіцця”. Таксама разгледзелі прапановы і заўвагі ў такіх тэматычных блоках, як “Інклюзіўныя, справядлівыя, бяспечныя і здаровыя школы”; “Навучанне і навыкі для жыцця, працы і ўстойлівага развіцця”; “Лічбавае навучанне і трансфармацыя”; “Педагогі, выкладанне і настаўніцкая прафесія” і “Фінансаванне адукацыі”. У сваім выступе Міністр адукацыі Андрэй Іванец, спаслаўшыся на Нацыянальную стратэгію ўстойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на перыяд да 2030 года (НСУР-2030), заўважыў, што сістэме адукацыі Беларусі ўласцівыя такія рысы, як даступнасць, высокі ўзровень і інклюзія. “Сёння мы бачым, што незалежна ад таго, у якой мясцовасці пражываюць нашы маладыя людзі, ці гэта вёска, ці малы раённы, ці абласны раённы цэнтр, яны павінны мець роўны доступ да якаснай адукацыі. На гэты момант наша краіна займае 17 месца сярод 163 краін у сусветным рэйтынгу індэкса даступнасці базавай адукацыі”. Міністр адукацыі таксама заўважыў, што немалаважным аспектам сістэмы адукацыі Беларусі з’яўляецца інклюзіўная адукацыя. “Сёння 43 тысячы дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця будуць атрымліваць адукацыю ў нашых установах у першую чаргу на ўмовах інтэграцыі. Гэта сведчыць аб тым, што сёння мы выхоўваем культуру інклюзіўнага грамадства. Мы гаворым аб тым, што і грамадства, і педагогі, і ў цэлым наша моладзь гатовыя да таго, каб прыняць у сваім калектыве дзяцей з асаблівасцямі”, - адказаў Андрэй Іванец. Падчас удзелу ў нацыянальных кансультацыях Пастаянны каардынатар ААН у Беларусі Іаана Казана-Вішнявецкі заўважыла, што праз скліканне Саміту ААН і дзяржавы-члены калектыўна прызнаюць, што адукацыя мае ключавое значэнне як аснова міру, цярпімасці, правоў чалавека і ўстойлівага развіцця. "Арганізацыя Аб’яднаных Нацый у Беларусі рада зрабіць свой унёсак у працэс нацыянальных кансультацый, якія прайшлі ў больш чым 100 краінах свету. Мы спадзяемся, што, грунтуючыся на высокім узроўні адукацыі ў Беларусі і з улікам асаблівай увагі да адукацыі сярод нацыянальных прыярытэтаў, гэтыя агульнанацыянальныя кансультацыі дапамогуць умацаваць агульнае бачанне, прыхільнасць і ўзгодненасць дзеянняў усіх зацікаўленых бакоў дзеля трансфармацыі адукацыі”, - зазначыла Пастаянны каардынатар ААН у Беларусі. Іаана Казана-Вішнявецкі дадала, што намаганні прыцягнуць і мабілізаваць грамадскасць падчас падрыхтоўкі Саміту былі накіраваныя на дэмакратызацыю дыялогу аб пытаннях адукацыі і развіццё глабальнага руху за трансфармацыю адукацыі. “Як ААН мы і ў далейшым будзем рабіць свой унёсак у тое, каб апрача афіцыйных прадстаўнікоў сектара адукацыі на глабальным узроўні пачулі і галасы бацькоў, дзяцей і настаўнікаў, а таксама незалежных экспертаў у галіне адукацыі”, - падкрэсліла яна. У сваім выступе на круглым стале Прадстаўнік ЮНІСЕФ у Беларусі Таня Радачай зазначыла, што сістэмы адукацыі ва ўсім свеце знаходзяцца ў крызісным стане, бо яны ўстарэлі і мяняюцца надта марудна, пры гэтым рэальнасць мяняецца значна хутчэй. “Дзеці, якія цяпер ходзяць у школу, не ведаюць свет без інтэрнэту, штучнага інтэлекту, сацыяльных сетак”, - заўважыла Прадстаўнік ЮНІСЕФ у Беларусі. Паводле Тані Радачай, дзеці, якія нарадзіліся ў гэтым годзе, будуць жыць у 22 стагоддзі. “Хаця з боку біялогіі дзеці застаюцца дзецьмі, іх успрыманне свету грунтоўна адрозніваецца, яны лепш і па-іншаму вучацца, чым іх бацькі, бабулі і дзядулі. Беларускія дзеці расказалі нам, што яны жадаюць і могуць зрабіць унёсак у паляпшэнне працэсу навучання і вынікаў, могуць расказаць, якіх навыкаў ім бракуе, што зробіць навучанне больш цікавым для іх. Яны таксама бачаць недахопы ў адукацыі і навыках настаўнікаў”, - сказала Прадстаўнік ЮНІСЕФ у Беларусі. Падрыхтоўка Рэспублікі Беларусь да Глабальнага Саміту ААН па трансфармацыі адукацыі прайшла ў некалькі этапаў. На працягу лета 2022 года ў Беларусі праведзены навукова-практычная канферэнцыя “Адукацыя ў інтарэсах будучыні”, дзве анлайн-канферэнцыі з удзелам бацькоў і грамадскае абмеркаванне пытанняў развіцця адукацыі падлеткамі і маладымі людзьмі. Круглы стол у Беларускім дзяржаўным універсітэце інфарматыкі і радыёэлектронікі стаў фінальным мерапрыемствам Нацыянальных кансультацый напярэдадні Саміту па трансфармацыі адукацыі і сабраў мноства зацікаўленых бакоў, у тым ліку прадстаўнікоў міністэрстваў, вучоных, педагогаў, прыватнага сектара, падлеткаў. Афіцыйнымі партнёрамі правядзення Нацыянальных кансультацый сталі прадстаўнікі краінавай групы ААН. Арганізацыйную падтрымку Нацыянальных кансультацый забяспечыў Дзіцячы фонд ААН (ЮНІСЕФ) у Беларусі.

У гэтым годзе мы ўпершыню адзначаем Міжнародны дзень барацьбы з мовай варожасці, уведзены ў ліпені 2021 года паводле рэзалюцыі Генеральнай Асамблеі ААН A/75/L.115 “Заахвочванне міжрэлігійнага і міжкультурнага дыялогу і талерантнасці ў рамках барацьбы з мовай варожасці”. Вылучэнне мовы варожасці як глабальнай праблемы адбываецца сярод трывожных тэндэнцый росту ксенафобіі, расізму і нецярпімасці, антысемітызму і антыісламізму ў свеце. У 2019 годзе Генеральны сакратар ААН Антоніу Гутэрыш прыцягнуў увагу да гэтых з'яў і ініцыяваў Стратэгію і план дзеянняў Арганізацыі Аб'яднаных Нацый супраць мовы варожасці. Увесь свет бачыць, што сёння гэтыя праблемы працягваюцца і растуць. У стратэгіі прызнаецца, што за апошнія 75 гадоў мова варожасці папярэднічала жорсткім злачынствам, у тым ліку генацыду, у розных месцах ад Руанды да Босніі ці Камбоджы. Мэтай першай агульнасістэмнай палітычнай ініцыятывы ААН, накіраванай на вырашэнне праблемы мовы варожасці, з’яўляецца ўдасканаленне прававой базы для прыняцця мер у адносінах да мовы варожасці, ксенафобіі і дыскрымінацыі і далейшага процідзеяння дыскрымінацыі і няроўнасці. Адным з галоўных праваабарончых інструментаў у гэтай сферы з'яўляецца Міжнародная канвенцыя ААН аб ліквідацыі ўсіх форм расавай дыскрымінацыі, дзе ненавісніцкія выказванні расісцкага толку апісваюцца як «форма мовы, арыентаванай на навакольных, якая не прызнае асноўныя прынцыпы годнасці і роўнасці чалавека і імкнецца прыніжаць становішча некаторых асоб ці груп насельніцтва ў вачах грамадства». Канвенцыя была прынятая ў 1965 годзе, але і праз больш за палову стагоддзя мова варожасці застаецца значнай сацыяльнай з'явай, якая разбуральна і працягла ўплывае на мір у сусветным маштабе, на бяспеку і правы чалавека ў свеце. Разбуральнае ўздзеянне мовы варожасці і нянавісці адчуваецца сёння ва ўсім свеце. Яго маштабы і ўплыў узмацняюцца за кошт новых тэхналогій камунікацыі, глабальных крызісаў накшталт пандэміі і нестабільнасці. Усё больш зразумела, што мова варожасці, у тым ліку ў Інтэрнэце, зрабілася адным з найбольш частых метадаў распаўсюджвання правакацыйнай рыторыкі і ідэалогіі ў глабальным маштабе і пагрозы міру. Небяспечная прапаганда нянавісці і кібербулінг, а таксама сфабрыкаваныя навіны, якія ствараюць вобраз ворага, могуць справакаваць самыя жудасныя злачынствы. Важную ролю ў прадухіленні здзекаў, кібербулінгу і слоўнага гвалту ў Інтэрнэце павінны іграць прыватны сектар, СМІ, інтэрнэт-карпарацыі, рэлігійныя лідары, педагогі. Дзіцячы фонд ААН (ЮНІСЕФ) у Беларусі і мабільны аператар МТС з 2018 года аб'яднаюць намаганні дзеля абароны правоў дзяцей і падлеткаў у Інтэрнэце і барацьбы супраць кібербулінгу.   Згодна з даследаваннем ЮНІСЕФ (2018), у якім удзельнічалі больш за мільён маладых людзей у 160 краінах свету, да 70,6% карыстальнікаў Інтэрнэту ва ўзросце 15-24 гадоў могуць стаць ахвярамі кіберздзеку, пераследу ды іншых пагроз. У Беларусі Інтэрнэтам карыстаюцца 92,4 % дзяцей ва ўзросце 6-17 гадоў. Каля 18,2% школьнікаў перажылі кібербулінг і яго наступствы. Дзякуючы сумесным праектам ЮНІСЕФ для павышэння лічбавай пісьменнасці, больш за 12 тысяч дзяцей, падлеткаў, іх бацькоў і настаўнікаў прынялі ўдзел у адукацыйных і інтэрактыўных мерапрыемствах. Свет не павінен зневажаць свабоду слова і выказвання меркаванняў. Калі гэтая мова выкарыстоўваецца ў мэтах парушэння правоў іншых, у тым ліку падштурхвання да жорсткіх злачынстваў і тэрарыстычных актаў, нямая цішыня немагчымая, бо цішыня тут азначае апатыю або прыняцце. Нават калі мова варожасці не забароненая законам — калі яна не даходзіць да ўзроўню падштурхвання да гвалту, забароненага міжнародным правам, — нельга недаацэньваць яе наступствы. Каб адзначыць гэты дзень, Арганізацыя Аб'яднаных Нацый запрашае сваіх партнёраў, урады, групы грамадзянскай супольнасці і ўсіх людзей мабілізаваць намаганні і рэсурсы для рэалізацыі стратэгій выяўлення і барацьбы з мовай нянавісці. *** Рабочы сшытак аб барацьбе з булінгам для дзяцей і падлеткаў «Як засцерагчы сябе ад здзекаў у інтэрнэце і самому не стаць ненавіснікам» можна спампаваць на вэб-сайце кампаніі МТС.  

У Мінску на пасяджэнні Рады па ўстойлівым развіцці з удзелам прадстаўнікоў міністэрстваў, парламента, абласных выканаўчых камітэтаў, адукацыйных, грамадскіх арганізацый, а таксама агенцтваў сістэмы ААН у Беларусі прайшла прэзентацыя Дакладу аб выніках дзейнасці ААН у Рэспубліцы Беларусь у 2021 годзе. Удзельнікаў прывіталі намеснік Міністра замежных спраў Беларусі Юры Амбразевіч і Пастаянны каардынатар ААН у Беларусі Іаана Казана-Вішнявецкі. Кажучы пра прыярытэты дзейнасці ААН у Беларусі ў сферы ўстойлівага развіцця, Пастаянны каардынатар ААН указала на ўзгодненыя доўгатэрміновыя кірункі супрацоўніцтва, такія як пераход да зялёнай эканомікі, магчымасці для моладзі і будучых пакаленняў, падтрымка лічбавых пераўтварэнняў і сацыяльных інавацый, а таксама дасягненне гендарнай роўнасці ў грамадстве з роўнымі магчымасцямі для жанчын і мужчын. Яна таксама зазначыла важнасць партнёрскіх адносін і ролі арганізацый грамадзянскай супольнасці,  многія з якіх былі ліквідаваныя ў 2021 годзе, у забеспячэнні ўстойлівага развіцця ў Беларусі. Пераход да “зялёнай” эканомікі з мэтай забеспячэння ўсёахопнага і ўстойлівага росту асвятліла ў сваім выступе Пастаянны прадстаўнік Праграмы развіцця ААН (ПРААН) у Беларусі Аляксандра Салаўёва. Паводле Аляксандры Салаўёвай, краінавая каманда ААН  зрабіла значную працу ў аказанні дапамогі органам дзяржаўнай улады і кіравання ў планаванні і ажыццяўленні дзеянняў супраць змянення клімату, якая дазволіла Беларусі паставіць перад сабой новую мэту скараціць выкіды СО2 на 35 працэнтаў. У выніку працы агенцтваў ААН на мясцовым узроўні ў сельскай мясцовасці і малых гарадах стартавалі дзясяткі ініцыятыў, якія прыносяць даход і забяспечваюць працоўныя месцы. У тым ліку былі створаныя сацыяльныя прадпрыемствы для людзей з інваліднасцю, распрацаваная інавацыйная Чарнобыльская інвестыцыйная платформа ў мэтах садзейнічання экалагічнаму і ўсёахопнаму інавацыйнаму развіццю ў раёнах, якія пацярпелі ад чарнобыльскай катастрофы. Прыярытэтнымі задачамі 2022 года ў сферы кліматычнай устойлівасці для краінавай групы ААН стануць зніжэнне рызыкі бедстваў у сельскагаспадарчым сектары, абыходжанне з устойлівымі арганічнымі забруджвальнікамі і ўстойлівае рэгуляванне хімічных і азонаразбуральных рэчываў, а ў галіне інавацый – рэсурсаэфектыўныя і больш экалагічныя тэхналогіі вытворчасці, комплекснае ўжыванне стратэгій экапрамысловых паркаў і выкарыстанне чацвёртай прамысловай рэвалюцыі для развіцця інтэлектуальнай вытворчасці. У сумесным выступе на тэму "Арыентацыя на будучыя пакаленні: падлеткі і моладзь" Вячаслаў Гранькоў, в.а. Кіраўніка краінавага офіса СААЗ у Беларусі, і Габрыэла Акімава, намеснік Прадстаўніка ЮНІСЕФ у Беларусі, падкрэслілі, што ў 2021 годзе ўстановы ААН засяродзілі ўвагу на аказанні маштабнай дапамогі сістэме аховы здароўя, перш за ўсё ў мэтах змякчэння ўплыву пандэміі COVID-19. Уклад у распрацоўку дзяржаўных праграм у галіне аховы здароўя і дэмаграфічнай бяспекі на 2021-2025 гады быў вельмі важным, як і садзейнічанне ў ацэнцы сацыяльна-эканамічнага ўздзеяння пандэміі COVID-19 на сем'і з дзецьмі. Апроч таго, ААН аказала падтрымку ў развіцці нацыянальнай сістэмы дапамогі дзецям малодшага ўзросту і ўмацаванні сістэм абароны дзяцей, інклюзіўнай адукацыі і заахвочвання адказнага выконвання бацькоўскіх абавязкаў. У сферы лічбавых трансфармацый і сацыяльных інавацый каманда ААН у Беларусі ўнесла ўклад у распрацоўку цэлага шэрага дырэктыўных дакументаў адносна "разумных" гарадоў, планаў зялёнага гарадскога развіцця і дзяржаўнай праграмы лічбавага развіцця Беларусі на 2021–2025 гады, як адзначыў у сваім выступе Ральф Хейнрыч, супрацоўнік па эканамічных пытаннях аддзела эканамічнага супрацоўніцтва і гандлю ЕЭК ААН. У якасці некаторых прыярытэтаў дзейнасці краінавай групы ААН у 2022 годзе разглядаюцца спрашчэнне працэдур лічбавага гандлю, дзяржаўна-прыватнае партнёрства, звязанае з устойлівай інфраструктурай, экалагічнае гарадское развіццё ў малых і сярэдніх гарадах, анлайн-бяспека і інфармацыйная бяспека ў адукацыйнай кіберпрасторы для дзяцей і настаўнікаў, а таксама скарачэнне лічбавай гендарнай няроўнасці. Кіраўнік офіса ЮНФПА ў Беларусі Вольга Атрошчанка расказала аб выніках работы, праведзенай ААН у Беларусі дзеля дасягнення гендарнай роўнасці ў грамадстве. Сярод іх: удзел у падрыхтоўцы Нацыянальнага плана дзеянняў для забеспячэння гендарнай роўнасці; запуск Партала гендарнай статыстыцы; прадстаўленне Канцэпцыі стварэння спрыяльнага карпаратыўнага асяроддзя для бацькоў, якія працуюць, і гендарнай роўнасці; распрацоўка праекта Нацыянальнай інфармацыйнай стратэгіі актыўнага даўгалецця для людзей старэйшага ўзросту 65+; правядзенне даследавання аб ролі бацькі ў беларускіх сем'ях і распрацоўка Канцэпцыі прасоўвання актыўнага бацькоўства ў Беларусі, уключаючы сацыяльныя і эканамічныя бонусы прыцягнення мужчын да хатняй працы.   Аб рэагаванні на сітуацыю з бежанцамі і мігрантамі ў Беларусі расказалі ў сваім выступе Махым Аразмухамедава, Кіраўнік Прадстаўніцтва МАМ у Беларусі, і Цімафей Саладкоў, Саветнік па прававых пытаннях Прадстаўніцтва УВКБ ААН у Беларусі.   У 2021 годзе краінавая група ААН аказала неадкладную гуманітарную дапамогу ў памеры больш за 1 500 000 долараў ЗША мігрантам у прыгранічнай зоне, каб падтрымаць добраахвотнае вяртанне тых, хто вырашыў вярнуцца дадому, а таксама аказаць дапамогу асобам, якія захацелі падаць заявы на атрыманне прытулку ў Беларусі. Сёння ААН аказвае падтрымку мер рэагавання на сітуацыю, звязаную з бежанцамі з Украіны, узаемадзейнічае з дзяржаўнымі органамі і іншымі ўцягнутымі арганізацыямі (напрыклад, Беларускі Чырвоны Крыж). Стратэгічныя прыярытэты Рамачнай праграмы супрацоўніцтва Арганізацыі Аб'яднаных Нацый і Рэспублікі Беларусь у галіне ўстойлівага развіцця на 2021-2025 гады будуць накіроўваць дзейнасць Арганізацыі Аб'яднаных Нацый у 2022 годзе. Гэтая праца ў кантэксце пандэміі COVID-19, якая яшчэ не скончылася, і наступстваў вайны ва Украіне будзе накіраваная на падтрымку краіны ў пераадоленні разнастайных наступстваў вышэйзгаданых падзей. Найважнейшымі прыярытэтамі дзейнасці ААН у Беларусі стануць: • дасягненне глабальных мэтаў і дапамога партнёрам у пераадоленні трайнога планетарнага крызісу; • засяроджванне ўвагі на актуальных для Беларусі паскаральніках дасягнення ЦУР; • ажыццяўленне прынцыпу "нікога не пакінуць убаку".  

На працягу 36 дзён пасля 24 лютага ЧАЭС была захопленая расійскімі войскамі, а горад Славуціч, жыхары якога забяспечваюць працу станцыі, акупаваны. Запарожская АЭС у Энергадары дагэтуль не вызваленая. Станцыя таксама была захопленая з першых дзён уварвання і кантралюецца расійскімі войскамі. «24 лютага, як і ва ўсёй краіне, наша раніца пачалася з кананады, адбываўся бой на пагранзаставе зусім блізка ад нас. Пасля гэтага працаўнікі станцыі пачулі гул вайсковай тэхнікі, а неўзабаве ЧАЭС атачылі танкі расійскай арміі. Улічваючы тое, што ехалі яны не толькі па дарогах, а як давядзецца (па тэрыторыях, забруджаных радыёнуклідамі пасля аварыі 1986 года - рэд.), гусенічная тэхніка падняла пыл, ад гэтага імгненна павысіўся радыёактыўны фон. На станцыі ёсць падраздзяленні аховы, яны спецыялізуюцца на контртэрарыстычнай барацьбе, папярэджанні рознага кшталту парушэнняў і правакацый, але, зразумела, да супрацьстаяння рэгулярнай арміі на танках яны не былі гатовыя. Бо існуюць правілы, якія забараняюць весці баявыя дзеянні на тэрыторыі АЭС», - распавядае старшыня Першаснай прафсаюзнай арганізацыі Чарнобыльскай АЭС Багдан Сярдзюк, які працуе на станцыі ўжо 25 гадоў. Галоўнай праблемай, паводле слоў працаўніка АЭС, было тое, што ў выніку абстрэлаў былі пашкоджаныя лініі электраперадач і абясточаныя Славуціч і сама АЭС. «Апрача саміх рэактараў і аб'екта «Сховішча» у нас ёсць важнейшы аб’ект - сховішча ядзерных адходаў. ЧАЭС праходзіць працэс зняцця з эксплуатацыі. На АЭС чатыры блокі, адзін разбураны і тры спраўныя. Усё ядзернае паліва з трох блокаў, якія пасля выбуху яшчэ доўга працавалі, выцягнулі і змясцілі ў сховішча ядзерных адходаў. Простымі словамі - гэта стрыжні, яны захоўваюцца ў вадзе; вада цыркулюе і астуджвае іх. У той момант, калі адключылася напружанне, усе хваляваліся, што вада пачне награвацца. Эксперты лічаць, што без цыркуляцыі вада магла б закіпець, а адпрацаванае паліва пачало б плавіцца. Усё гэта магло прывесці да непрадказальных наступстваў!» - тлумачыць Багдан Сярдзюк. Да таго ж супрацоўнікі станцыі турбаваліся за бяспеку ахоўнага саркафага, пад якім знаходзіцца разбураны рэактар чацвёртага энергаблока і рэшткі ядзерных адходаў. «У выпадку пашкоджання ахоўнай аркі, пад якой саркафаг знаходзіцца, можа падняцца радыёактыўны пыл. І ніхто не ведае, дзе потым выпадуць гэтыя забруджаныя ападкі, у якой краіне. Калісьці гэты аб'ект будаваў фактычна ўвесь свет, і цяпер, у святле апошніх падзей, усе павінны падумаць пра яго бяспеку. Яшчэ адна праблема ва ўмовах вайны - як персаналу зараз дабірацца на працу. «У мірныя часы працаўнікі станцыі дабіраліся на працу на электрычцы, і гэта займала каля 45 хвілін (са Славуціча, дзе жыве асноўная частка персаналу, на станцыю). Чыгуначныя пуці часткова пралягалі праз Беларусь, і ў сувязі з тым, што гэтыя пуці яшчэ раніцай 24-га былі падарваныя, персанал фактычна апынуўся ў ізаляцыі. Цяпер супрацоўнікі павінны дабірацца на станцыю амаль праз Кіеў. Выходзіць, што дарога да працы займае каля васьмі гадзін у адзін бок. Таму зараз давядзецца пераходзіць на вахтавы метад, працаваць па тыднях. Але ў выніку ўзнікае наступная праблема - як забяспечыць людзям бытавыя ўмовы? Цяпер яны павінны неяк жыць непасрэдна на станцыі, а гэта не было прадугледжанае, таму што людзі не павінны жыць на атамным аб'екце, гэта шкодна для здароўя.   Сто сем чалавек (працаўнікі ЧАЭС, да якіх «прыбіліся» чатыры сталкеры - нелегальныя турысты - яны ў час уварвання знаходзіліся ў зоне адчужэння і прыбеглі на станцыю прасіць прытулку), ссоўвалі сталы, крэсла і на іх спалі. Але гэта непаўнацэнны адпачынак, узрастае рызыка памылак, а гэта недапушчальна для АЭС. Як раз аб гэтым больш за ўсё хваляваліся ў МАГАТЭ. Тая «нязменная змена», якую цяпер так называюць, правела на станцыі да першай ратацыі каля 600 гадзін замест прызначаных 12, а частка працаўнікоў, якія прыехалі з Чарнігава і не маглі вярнуцца дадому, так больш за 1000 гадзін (амаль 45 сутак)». Кіраўніцтва ЧАЭС цяпер лічыць, што МАГАТЭ, беручы пад увагу тое, што адбылося на станцыі, павінна распрацаваць новыя пратаколы бяспекі для АЭС усяго свету. Запарожская АЭС у Энергадары дагэтуль знаходзіцца пад кантролем расійскіх войскаў. «Я ведаю, што канструкцыі атамных блокаў павінны вытрымліваць удар, параўнальны па сіле падзенню самалёта. Аднак гэта не тое самае, што абстрэлы, якія адбываліся на Запарожскай АЭС. (Паводле даных НАЭК «Энергаатам», кампаніі-аператара ўсіх дзейных АЭС Украіны, 4-го сакавіка Запарожская АЭС была акупаваная расійскай арміяй). Атамныя электрастанцыі не павінны быць цэлямі для вайсковых, таму што нават частковае разбурэнне можа прывесці да катастрафічных вынікаў для ўсяго свету. Захоп Чарнобыльскай АЭС, абстрэл Запарожскай атамнай электрастанцыі паставілі пытанне аб ядзернай бяспецы не толькі Украіны», - упэўнены працаўнік ЧАЭС. Многанацыянальны Славуціч забяспечвае працу ЧАЭС Працу Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі забяспечваюць 2700 чалавек. Большасць жыве ў Славуцічы - горадзе-спадарожніку станцыі, які быў пабудаваны адразу пасля аварыі на ЧАЭС у 50 кіламетрах, як мага далей ад эпіцэнтра катастрофы. Туды перасялілі працаўнікоў АЭС і іх сем’і, а таксама жыхароў горада Прыпяць і ўсёй 30-кіламетровай зоны вакол станцыі, якая падпала пад радыёактыўнае забруджванне. Тут цяпер знаходзіцца офіс ЧАЭС. Горад быў захоплены расійскімі вайсковымі ў той жа дзень, што і станцыя. Славуціч вярнуўся пад украінскі кантроль 2-га красавіка. «Горад быў цалкам абясточаны. Людзі завозілі дровы, гатавалі ежу на вогнішчы. Як і ўсе астатнія цяпер ва Украіне, Славуціч жыве ўвесь час у рэжыме паветраных трывог, мы бачым, як над намі лятаюць самалёты, ракеты», - расказвае Уладзімір Удавічэнка, які быў нязменным мэрам горада 25 гадоў з часоў яго будавання. Удавічэнка прыняў прынцыповае рашэнне не эвакуіравацца. Як ён кажа, тое, што адбывалася, шакіравала жыхароў, паколькі Славуціч - многанацыянальны горад. У свае часы ў яго будаванні удзельнічалі архітэктары і будаўнікі з васьмі былых саюзных рэспублік: Літвы, Латвіі, Эстоніі, Грузіі, Азербайджана, Арменіі і Расіі. У горадзе 13 кварталаў: Бакінскі, Белгародскі, Вільнюскі, Дабрынінскі, Ерэванскі, Кіеўскі, Неўскі, Маскоўскі, Рыжскі, Талінскі, Тбіліскі, Чарнігаўскі, Пячэрскі, кожны з іх мае асаблівую архітэктуру, атмасферу і нацыянальны каларыт. «У нас згодна з апошнім перапісам жывуць 49 нацыянальнасцей і народнасцей, - расказвае Уладзімір Удавічэнка. - У тыя жудасныя дні людзі розных нацыянальнасцей аб’ядналіся, дапамагалі адно аднаму, разам перажылі шмат чаго. За час акупацыі ў Славуцічы нарадзіліся 29 малышоў. У нас цяпер малады мэр, адміністрацыя горада працуе на найвышэйшым узроўні, ім удалося захаваць Славуціч. Сёння жыццё пакрысе ўпарадкоўваецца. Мы ўдзячныя нашым міжнародным партнёрам за гуманітарную дапамогу». Працаўнікі АЭС пасля катастрофы 1986 года прайшлі праз шмат што і цяпер гатовыя дзяліцца досведам, як дзейнічаць у крытычных сітуацыях. «Працэс вываду ЧАЭС з эксплуатацыі будзе адбывацца мінімум да 2062 года. У далейшым усе АЭС непазбежна пройдуць праз гэта, а мы зможам падзяліцца досведам. Калі здарылася аварыя на Фукусіме, японцы таксама прыязджалі да нас за кансультацыямі і парадамі», - расказвае першы мэр горада. «У нас у Славуцічы ёсць традыцыя. Кожны год у ноч з 25 на 26 красавіка, у тыя ж хвіліны, калі адбылася аварыя на ЧАЭС, мы збіраемся каля нашай стэлы чарнобыльцам. Мы моўчкі шануем памяць тых, хто першымі прыняў той бой, абараніў Украіну і ўвесь свет ад далейшых страшных наступстваў аварыі. І сёння мы гэтую традыцыю не парушым. Мы не можам дапусціць, каб падобная трагедыя паўтарылася. Тое, што адбывалася на ЧАЭС і працягваецца цяпер у Энергадары, недапушчальна. Гэта трэба спыніць і падумаць зараз аб тым, што можна зрабіць для ўзмацнення бяспекі АЭС. Чакаем, што да нас далучацца эксперты МАГАТЭ». Місія МАГАТЭ Місію экспертаў на Чарнобыльскую атамную электрастанцыю ўзначаліў Генеральны дырэктар МАГАТЭ Рафаэль Марыяна Гросі. Група спецыялістаў МАГАТЭ павінна даставіць абсталяванне і правесці радыёлагічныя ды іншыя ацэнкі на аб'екце, які расійскія сілы утрымлівалі на працягу пяці нядзель. «Прысутнасць МАГАТЭ ў Чарнобылі будзе мець першараднае значэнне для нашай дзейнасці ў падтрымцы Украіны, паколькі яна імкнецца аднавіць рэгуляванне і кантроль над АЭС і забяспечыць яе бяспечную і надзейную эксплуатацыю. У далейшым будуць арганізаваныя дадатковыя місіі МАГАТЭ на гэты і іншыя ядзерныя аб’екты ва Украіне», - сказаў Рафаэль Марыяна Гросі. З самага пачатку вайны МАГАТЭ выказвала сур'ёзную занепакоенасць пытаннямі бяспекі и захаванасці ўкраінскіх ядзерных аб'ектаў. Паводле Гросі, павінны быць забяспечаныя і фізічная недатыкальнасць АЭС, магчымасць персаналу працаваць без празмернага націску, і доступ да знешніх крыніц сілкавання. Гэтыя правілы на працягу апошніх двух месяцаў сур’ёзна парушаліся. У сакавіку з Чарнобыльскай АЭС сувязь была страчаная. Станцыя засталася без знешняга электразабеспячэння, некалькі дзён давялося карыстацца аварыйнымі дызель-генератарамі. Падчас сваёй першай місіі ў Чарнобыль МАГАТЭ забяспечыць розныя тыпы абсталявання для радыяцыйнага кантролю, у тым ліку прылады ідэнтыфікацыі радыёнуклідаў і вымяральнікі магутнасці дозы гама-выпрамянення. Таксама будуць дастаўленыя сродкі індывідуальнай абароны. Апроч таго спецыялісты МАГАТЭ адрамантуюць устаноўленыя на аб'екце сістэмы дыстанцыйнага кантролю даных, які былі выведзеныя са строю акупантамі, у выніку чаго штаб-кватэра Агенцтва ў Вене не змагла атрымоўваць анлайн-даныя з ЧАЭС